یک پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی با اشاره به واژه «میلاد اکبر» که ابوریحان بیرونی در مورد شب یلدا استفاده کرده است، ثبت جشن چله یا شب یلدا در میراث فرهنگی ناملموس بشری یونسکو را اقدامی مهم برشمرد، تأکید کرد: باوجود ثبت جهانی جشن شب یلدا، هنوز تا معرفی مطلوب آن در سطح جهانی و تبدیل آن به فرصت طلایی گردشگری راه بلندی در پیش است.
شاهین سپنتا در گفت‌وگو با ایسنا و با اشاره به فلسفه شکل‌گیری شب یلدا، گفت: جشن شب چله، در آغاز یک دوره چهل‌روزه است که از ابتدای زمستان آغازشده و به جشن سده در دهم بهمن‌ماه ختم می‌شود. این جشن که پیشینه‌ای به دیرینگی کیش مهر در ایران‌زمین دارد، جشن زایش مهر یا برآمدن پرتوهای خورشید پس از بلندترین شب سال است؛ به همین دلیل نام دیگر آن یلدا به معنی زایش است و ابوریحان بیرونی در کتاب خود با نام آثارالباقیه از این جشن که هم‌زمان با انقلاب زمستانی است، با عنوان «میلاد اکبر» یاد می‌کند.
او با بیان اینکه شب یلدا نویدبخش بلندترشدن روزها، گرم شدن و بارورشدن زمین و آغاز دوباره کشت و کار است، افزود: هم‌نشینی تا پگاه در کنار سفره آیینی شب چله که نمادی از گستره زمین است، به همراه خوراکی‌هایی که نمادهای زایندگی و روشنایی هستند به همین دلیل است.
این پژوهشگر فرهنگ ایرانی به اهمیت جهانی بودن جشن شب یلدا اشاره کرد و گفت: زایش مهر یا به قول ابوریحان بیرونی، میلاد اکبر، طی چندین سده در ایران، خاورمیانه و اروپا توسط پیروان کیش مهر یا میترا گرامی داشته می‌شد و پس از گسترش دین مسیح در اروپا، این جشن مهم با اندک جابجایی در تقویم به شب میلاد مسیح منسوب شد. همین نکته که معمولاً خیلی به اهمیت آن توجه نمی‌کنیم، از ظرفیت بالای یلدای ایرانی برای تبدیل‌شدن به یک جشن بزرگ جهانی حکایت می‌کند.
سپنتا با مقایسه اجمالی جشن شب یلدا و جشن‌هایی مانند ولنتاین و هالوین، بیان کرد: یلدا برای جهانی‌شدن از ظرفیت، دیرینگی و جذابیت بیشتری نسبت به جشن‌های نوظهوری مثل ولنتاین و هالوین برخوردار است؛ اما کشورهای غربی و رسانه‌ها در سال‌های اخیر برای مطرح کردن این جشن‌های نوظهور فعالیت گسترده‌ای داشته‌اند، ولی ما از معرفی یلدا غفلت کرده‌ایم.
این فعال فرهنگی با ابراز خرسندی از ثبت آیین شب یلدا در فهرست جهانی یونسکو، ادامه داد: خوشبختانه امسال اعلام شد که در هفدهمین نشست کمیته جهانی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس بشری یونسکو، جشن چله یا یلدا به ثبت جهانی رسیده است. از کنار این خبر خوش نباید به‌آسانی گذشت، ولی ثبت یک اثر تاریخی یا میراث ناملموس به‌تنهایی کافی نیست. امروز مسئولیت ما ایرانیان برای معرفی درست این میراث جهانی به مردم دیگر کشورها از بقیه بیشتر است، چون ایران خاستگاه این جشن کهن‌سال است و یلدا با همه جزئیات، ظرافت‌ها و جلوه‌های زیبایش در گوشه‌گوشه ایران همچنان برگزار می‌شود.
سپنتا یادآوری کرد: باوجود ثبت جهانی یلدا، هنوز تا معرفی مطلوب آن در سطح جهانی و تبدیل آن به فرصت طلایی گردشگری راه بلندی در پیش است.
او همچنین تأکید کرد: بخشی از حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس به عهده مردم است که آن‌ها طی هزاران سال این وظیفه را با برگزاری درست و دقیق و عاشقانه سنت‌ها و آیینه‌ای ایرانی مثل شب چله انجام داده‌اند، اما بخش دیگر آن‌که معرفی این جشن به مردم دیگر کشورها است به عهده رسانه‌ای گروهی، هنرمندان و نهادهای دولتی است و باید این پرسش مطرح کرد که سازمان‌های دولتی و به‌ویژه صداوسیما و وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای معرفی میراث ناملموس ایران ازجمله شب یلدا به مردم جهان چه برنامه‌هایی دارند؟ چراکه صرف اینکه ادعا کنیم جشن شب یلدا خاستگاه ایرانی دارد، ولی نتوانیم آن را به‌درستی به‌عنوان میراث ناملموس بشری به مردم دنیا ارائه کنیم کار مهمی صورت نگرفته است.
به گزارش ایسنا، قطعاً ثبت جهانی میراث فرهنگی ملموس و ناملموس کشورِ ما در فهرست جهانی یونسکو اتفاقی است که باید تکرار شود، اما باید درنظر گرفت که آیا صرف ثبت یک میراث، ما را به همه نتایجی که می‌خواستیم رسانده است؟ آیا افتخار کردن به چنین میراثی و خوشنودی از ثبت آن‌ها کافی است؟ این ثبت‌ها در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و هنری چه بهره‌ای را می‌تواند برای ما به همراه داشته باشد؟ نهادهای مختلف فرهنگی و هنری برای استفاده از چنین سرمایه‌ها و کاربرد آن‌ها در زندگی فرهنگیِ ما و بهره‌داری فرهنگی در خارج از کشور چه نقشی دارند؟ درمجموع، بعد از ثبت جهانی میراث فرهنگی ملموس و ناملموس چه باید کرد؟
منبع: ایسنا
