مشهد شهری چند قومیتی است که در میان مردم مشهد، فارس‌ها، بلوچ‌ها، دری‌ها، حاجتی‌ها، ترکمن‌ها، ازبک‌ها، تاجیک‌ها، کردها و لرها را شامل می‌شود. گروه‌های قومی غالب، فارس‌ها و پس از آن ترکمن‌ها و کردها هستند. در جریان اشغال افغانستان توسط شوروی در سال 1979-1989 و در پی تهاجم آمریکا به آن کشور در سال 2001، صدها هزار افغان برای فرار از مناطق جنگی به ایران به ویژه به خراسان و مشهد گریختند. آداب و رسوم مردم مشهد در تمام طول سال، از گذشته تا کنون، خود را حفظ کرده اند و مشهد عصاره ادب و آداب و رسوم ایران زمین است. در واقع این آداب و رسوم به گونه ای از جاذبه های این شهر محسوب می شود.
زندگی فرهنگی مردم مشهد
فضای فرهنگی مشهد غنی است. زندگی مذهبی بر حرم متمرکز است. زائران شیعه از سراسر ایران و بسیاری از کشورهای جهان برای ادای احترام به آنجا می آیند. همچنین در مشهد، مسجد جمعه باشکوهی قرار دارد که بنای آن را به گوهر شاد همسر فرمانروای تیموری، شاه رخ (حکومت ۱۴۰۵–۴۷) نسبت می‌دهند. این شهر دارای پارک ها، باغ وحش، موزه ها و کتابخانه ها است. مقبره ابوقاسم فردوسی (حدود ۹۳۵ – حدود ۱۰۲۰–۲۶)، شاعر و نویسنده بی‌نظیر شاه‌نامه نیز در این شهر قرار دارد.
پایتخت جهان اسلام
مشهد از دیرباز میزبان بازدیدکنندگان و گردشگران از ادیان و مذاهب مختلف بوده و در پرورش علما و فرهیختگان، گسترش معارف اسلامی و مکتب شیعه پیشگام و برجسته بوده است. محل همزیستی ادیان و مذاهب و کانون رویدادهای تاریخی و انقلابی تأثیرگذار بوده است.
با توجه به چشم انداز آینده کشور، مشهد به یک صنعت فرهنگی، گردشگری اسلامی و مقصدی جهانی برای گردشگری و سلامت و همچنین مرکز علوم انسانی تبدیل خواهد شد و از این رو شایستگی این عنوان را برای آیندگان خواهد داشت.
شهروندان و مسئولین مشهد در واقع از سال 2017 به عنوان فرصتی برای نمایش ارزش های روز در پیشینه تاریخی شهر به جامعه جهانی استفاده خواهند کرد. آنها تمام تلاش خود را به کار خواهند گرفت تا با اجرای طرح ها و برنامه های فرهنگی همه جانبه و غنی میزبان همه مردم از سراسر جهان و به ویژه برادران و خواهران ما از جوامع اسلامی باشند و شهر را به عنوان یک پارادایم پایدار برای سایر سرمایه های فرهنگی جهان در اسلام قرار دهند.
نوروز، مهمترین آداب و رسوم مردم مشهد
در مشهد همه از فقیر و غنی به آداب و رسوم نوروزی پایبند هستند و برای اجرای سنت دیرینه این عید ملی تلاش زیادی می کنند. چند هفته مانده به عید نوروز همه به فکر خرید لباس های نو، تمیز کردن خانه و زدودن گرد و غبار از همه وسایل خانه هستند تا در نوروز همه اتاق ها و گوشه های خانه تمیز و مرتب باشد.
خراسانی‌ها گندم یا عدس را خیس می‌کردند و در ظرفی می‌گذاشتند تا رشد کنند و به عنوان سبزه، در سفره هفت سین خود قرار دهند. آنها خانه را با این گیاهان سبز می کنند. در گذشته حاجی فیروز و «گیگی گیگی ننه خانم» در کوچه و بازار قدم می زدند و می رقصیدند و می خواندند. مردم در شب چهارشنبه آخر آتش می زنند و از روی شعله های سرخ می پرند و برای خود آرزوی سلامتی و تندرستی می کنند.
یکی دو روز مانده به عید سمنو می پزند و دست و پایشان را با حنا رنگ می کنند.
در گذشته در هنگام تحویل سال، مردان ابتدا به زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) ،سپس بر مزار بزرگان خانواده و سپس به دیدار خانواده‌ها می‌رفتند.
بر اساس اسناد موجود، در آن زمان از سال، حرم با خاموش کردن چراغ‌های حرم که بعداً سه بار سیستم برق حرم را خاموش و روشن می‌کردند، خاموش می‌شد، این رسم تا اوایل دهه 70 ادامه داشت.
پس از مدتی، خاموشی چراغ های حرم حذف شد و از سیستم صوتی برای اعلام تحویل سال در حرم مطهر استفاده شد. آنچه از این سنت باقی مانده است، جشن سال نو توسط نقاره است.
دقایقی قبل از تحویل سال، سفره های هفت سین را برپا می کنند و شمع روشن می کنند، قرآن و آینه می گذارند، گندم می ریزند جلوی آینه . عسل و نان سنگک را در سفره ها کنار سینی هفت سین می گذارند.
مردم مشهد، کاسه ای آب در گوشه ای می گذارند و ساقه های سبزه و پرتقال را روی آب می گذارند.
آب روی سفره های هفت سین نشانه نور است و گیاه سبز نشانی از عمر. همچنین شمع نشان یک عمر و ماهی نماد لقمه حلال است، بنابراین آنها را برای دریافت غذای حلال در تمام سال، روی سفره می گذارند. روی سفره ها عسل برای شیرینی و رفاه، نان خانگی و سکه در سفره های هفت سین می گذارند که برکت دارد.
مردم از میهمانان با انواع شیرینی های خانگی مانند باقلوا، لوز، حاجی بادام و کلوچه و آجیل (از جمله هسته زردآلو، کشمش و…) و میوه ها در مشهد پذیرایی می کردند.
مشهدی ها معمولاً با برخی از بازی های معمول در نوروز خود را سرگرم می کردند. از جمله این بازی ها می توان به الدلک، کشتی، آرا آرا، سرنو قزل خانم، کبدیک آباد، ارقچین گوردونک، لوچامبوز و … اشاره کرد.
چهارشنبه سوری در مشهد
در میان تلاش مردم با نزدیک شدن به عید نوروز، چهارشنبه سوری از راه می رسد تا در آخرین سه شنبه سال، رنگی تازه بر شور و هیجان مردم بپاشد. روز تمام می شود و هوا تاریک می شود. اما شعله های آتش در همه جا ارتشی از نور را آغاز می کنند تا تاریکی را شکست دهند. مردم مشهد برای انجام مراسم چهارشنبه سوری از روی آتش می پرند. در همین حال با لبخند می خوانند: زردی من از تو، سرخی به از من. برخی معتقدند این آیین متعلق به زرتشتیان است. اما برخی می گویند که ریشه های آن به فرهنگ ایرانی باستان باز می گردد، مانند زمانی که مردم از آیین میترایی پیروی می کردند.
ایام محرم در مشهد با حالی دگرگون
شهر مشهد به دلیل حال و هوای بی نظیری که در ایام ماه محرم و صفر دارد در این دو ماه میزبانی با شکوهی از مسافران و میهمانان خود در تور مشهد خواهد کرد چرا که بسیاری از مسافران مشهدی تاسوعا و عاشورای حسینی را بهترین زمان برای زیارت امام رضا می دانند و در این زمان سفر زیارتی خود به مشهد را انتخاب می کنند.
مراسم باران خواهی از آداب و رسوم مردم مشهد
یکی از این مراسمات که باران خواهی نامیده می شود، نمادی از مهم ترین آداب و رسوم مردم مشهد محسوب می شود. مراسم باران خواهی به این صورت است که زنان و دختران از دو تکه چوب و مقداری پارچه عروسکی را می ساختند و آن را در سطح محلات می چرخاندند و با خواندن شعر و قسم دادن به اسما مقدس طلب بارش باران می کردند. در اشعار معمولا به خداوند و حضرت محمد (ص) قسم یاد می شد و از مردم محله و روستا می خواستند برای پخت آشی به همین منظور کمک کنند. کسانی که مواد آش را به دختران می رساندند کمی آب هم روی آن عروسک ها می ریختند و زیر لب نیز شعر یا دعایی برای طلب باران می خواندند از جمله: الله بده تو باران، به حرمت مزاران، گندم به زیر خاکه، از تشنگی هلاکه.
