Ferdowsi’s Mausoleum in Mashhadآرامگاه ابوالقاسم فردوسی در مشهد

ابوالقاسم فردوسی طوسی، حماسه سرای ایرانی در خانواده ای دهقانی به دنیا آمد. در دوره ساسانیان دهقانان در طبقه اشراف بودند. فردوسی نوشتن بزرگترین شاهکار خود (شاهنامه) را در سی سالگی آغاز کرد. زمانی که زبان دانش و ادب در ایران عربی بود، فردوسی با نگارش شاهنامه توانست به زبان فارسی، زندگی ببخشد. فردوسی کاملاً به عنوان ناجی زبان ما فارسی شناخته شده است. چند قرن پس از حمله اعراب، در میان توهین و آشوب ناشی از زبان همراه، عربی، فارسی به تدریج در حال محو شدن بود. فردوسی برای احیای زبان شعر و حماسه را برگزید. در شاهنامه حدود 60000 دوبیتی وجود دارد و یکی از بزرگترین و برجسته ترین اشعار حماسی جهان به شمار می رود. آرامگاه فردوسی در طوس قرار دارد.  هر چند پیش از او شاعران دیگری هم بودند که با شعر به مبارزه برای زبان می پرداختند، اما او بود که سی سال تلاش کرد تا کلمه به کلمه شالوده زبان را بپروراند، چنانکه خودش می گفت:

“در این سی سال رنج های زیادی کشیده ام،

من با بیت خود زبان را زنده کرده ام».

فردوسی بین سالهای 940 تا 1020 هجری قمری می زیست. او با به کارگیری تاریخ و طیف گسترده ای از اسطوره ها، افسانه ها و حماسه ها، شاهکار شعری به نام شاهنامه را سرود که هنوز پس از گذشت صدها سال خواندن آن بسیار لذت بخش، و از این گذشته، میراثی کاملاً مستند از تاریخ، ادبیات و از این جهت فرهنگ این ملت است.

آرامگاه فردوسی در حوالی توس، شهری نزدیک به مشهد است، بنای کاملاً با شکوهی که در آن می توان غیرت و علاقه ای را که با خود کتاب قابل مقایسه است، احساس کرد. این آرامگاه توسط معمار و طراح برجسته ایرانی، هوشنگ سیحون طراحی شده است. مقبره های آو سینا، کمال الملک و نادرشاه افشار نیز نمونه های دیگری از نقوش برجسته او هستند.

آرامگاه فردوسی در طول تاریخ

گفته اند از آنجایی که فردوسی شیعه بود، آرامگاه اودر قبرستان مسلمانان ممنوع بود و در باغ خود دفن شد و پس از مدتی مقبره ای بر قبرش ساخته شد. . برای اولین بار ارسلان حذب (که فرمانده سلطان مسعود اول غزنیدی و از ارادتمندان فردوسی بود) آرامگاهی بر سر قبر فردوسی ساخت. آرامگاه فردوسی که توسط ارسلان حذب ساخته شد، نزدیک به 100 سال باقی ماند. اما این مقبره چندین بار تخریب و بازسازی شد.در زمان گرگوز، ساختمان آرامگاه ویران شد و از مصالح آن برای ساخت قلعه در توس استفاده شد. 

در زمان غازان خان شخصی به نام امیر ایسن در محل دفن فردوسی بنایی و در کنار قبر فردوسی خانقاهی ساخت. امیر ایسن قبل از اتمام ساخت درگذشت. در زمان ناصرالدین شاه قاجار در محل قبر فردوسی دو اتاق به طور موقت ساخته شد تا بتوانند آرامگاه بزرگی بسازند. پس از جنگ جهانی اول و در زمان رضاشاه، مردم در بیانیه‌ای از شاه خواستند آرامگاهی زیبا برای فردوسی بسازد. بنابر این مقبره با طرح آندره گدار و کریم طاهرزاده بهزاد ساخته شده است. سرانجام رضاشاه در سال 1934 دستور داد تا برای «جشن هزاره فردوسی» بنای جدیدی برای آرامگاه فردوسی طراحی شود. ساختی بر اساس یکی از طرح های کریم بهزاد و با الهام از معماری پاسارگاد. به دلیل شکست، بنا نیاز به مرمت داشت و در سال 1968 هوشنگ سیحون اندازه و طراحی این اتاق تدفین قابل توجه نهایی را تغییر داد.

در پایان نیز یک معمار ایرانی به نام حسین لرزاده وظیفه طراحی بنای آرامگاه فردوسی را بر عهده گرفت. او موفق شد عمارت پیشنهادی خود را در مدت 18 ماه و درست قبل از افتتاح جشن هزاره فردوسی آماده کند. بنای آرامگاه از سه بخش تشکیل شده است. سنگ قبر مرمری، تالار مکعبی و پلکانی که با سنگ مرمر پوشیده شده و بر دیوارهای آن ابیاتی از کتاب شاهان فردوسی نقش بسته است. باغ آرامگاه فردوسی دارای موزه و کتابخانه تخصصی نیز می باشد. بنای موزه در ابتدا قرار بود به چایخانه سنتی تبدیل شود تا حماسه خوانان و حماسه سرایان کتاب شاهان قطعات و ابیاتی از این اثر را در آن اجرا کنند، اما با هدف معرفی آثار فرهنگی و تاریخی. توس بالاخره تبدیل به موزه شد. اشیایی که در این موزه به نمایش گذاشته می شوند به منظور انجام هر یک از این سه وظیفه هستند:

1- معرفی شهر تاریخی، فرهنگی و تمدنی توس

2- معرفی کتاب شاه فردوسی به عنوان یکی از بزرگترین آثار حماسی جهان و ارزشمندترین اثر ملی ایران که حاوی هویت فرهنگی و تاریخی این کشور است.

3- معرفی حکیم یا حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان یکی از برجسته ترین شاعران ایرانی به سراسر جهان.

موزه توس

نماها از سنگ مرمر و ستون ها به سبک معماری هخامنشی تزئین شده اند. همچنین خط ابیاتی از شاهنامه بر روی آنها وجود دارد. این اتاق در وسط فضای سبز 6000 متر مربعی قرار دارد که موزه توس و همچنین کتابخانه ای را نیز در خود جای داده است. موزه توس که توسط هوشنگ سیحون نیز طراحی شده است از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که آثار هنری متنوعی به نمایش گذاشته شده است.

بخشی از آن به گلدان ها، سکه ها و دیگر آثاری که باستان شناسان در حوالی توس کشف کرده اند اختصاص دارد. در بخش دیگری برای ایجاد حس بهتر از دوران، وسایل قدیمی مانند سپر، چماق، تیر و کمان و آلات موسیقی میدان جنگ به نمایش گذاشته شده است. همچنین برخی از دست نوشته های تاریخی شاهنامه و همچنین نقاشی ها و فرش ها با الهام از داستان های این کتاب در این نمایش وجود دارد.